Off Stream: Μια ομάδα που δεν ακολουθεί την κυρίαρχη ΡΟΗ - διεκδικώντας συμπερίληψη στη τέχνη

Λεπτομέρεια του έργου «Αη Γιώργης» του Κώστα Τσόκλη από το Σημείο Συνάντησης 04: Μουσείο Κώστα Τσόκλη

“Οραματιζόμαστε την Off Stream ως έναν κοινό τόπο, όπου διαφορετικές πολιτιστικές, καλλιτεχνικές και κοινωνικές θέσεις βρίσκουν τρόπο έκφρασης και μπορούν να συνυπάρχουν”.

Η Off Stream  προέκυψε από την ανάγκη μιας ομάδας ανθρώπων να δημιουργήσει ένα πλαίσιο στο οποίο η τέχνη -και κατ’ επέκταση ο πολιτισμός- γίνεται πραγματικά προσβάσιμη και ανοιχτή σε άτομα που συνήθως αποκλείονται από την εμπειρία και την απόλαυση της. Ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 2021 στην Θεσσαλονίκη, από τη Στέλα Αναστασάκη και τη Χριστίνα Βλάχου, και έκτοτε την διαχειρίζονται και τη συντονίζουν μαζί. Πέρα από τις ιδρύτριες που συντονίζουν τον οργανισμό, την ομάδα απαρτίζει ένας σταθερός πυρήνας συνεργατών/τριών που συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση και υλοποίηση των δράσεων. Η ομάδα επιδιώκει να συμβάλλει στη δημιουργία ενός διαφορετικού τρόπου σκέψης γύρω από την αναπηρία και τη διαφορετικότητα, μακριά από στερεότυπα, με έμφαση στη δημιουργικότητα, την ισότιμη και ενεργή συμμετοχή.

Από την αρχή, η δουλεία της Off Stream επικεντρώνεται στον συστηματικό σχεδιασμό δράσεων και προγραμμάτων που απευθύνονται ισότιμα σε άτομα με αισθητηριακές αναπηρίες, δίνοντας έμφαση όχι μόνο στη φυσική προσβασιμότητα, αλλά σε μια πιο ευρύτερη και ουσιαστική συμπερίληψη.

Οι ιδρύτριες της Off Stream, Χριστίνα Βλάχου και Στέλα Αναστασάκη στο Σημείο Συνάντησης 03 στο Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

Ένα όνομα σκόπιμα αντισυμβατικό. Τι σημαίνει για εσάς το «Off Stream»;

Η επιλογή του ονόματος «Off Stream» ήταν αποτέλεσμα βαθιάς σκέψης και αντανακλά απόλυτα τη φιλοσοφία μας. Η φράση «off stream» αναφέρεται σε αυτό που δεν ακολουθεί την κυρίαρχη ροή, ό,τι δηλαδή δεν είναι ακόμα αυτονόητο, αναγνωρισμένο ή ευρέως διαδεδομένο. Για εμάς ο όρος αυτός περικλείει οτιδήποτε διαφορετικό που δεν περιλαμβάνεται στις καθιερωμένες πρακτικές.

Με τον τρόπο αυτό, επιλέγουμε να εστιάζουμε σε όψεις της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής που συχνά μένουν λιγότερο ορατές. Η προσβασιμότητα και η ουσιαστική συμπερίληψη ατόμων με αισθητηριακές αναπηρίες είναι σήμερα, σε μεγάλο βαθμό, εκτός του κεντρικού πολιτιστικού σχεδιασμού και αυτό είναι κάτι που θέλουμε να αλλάξει. Φιλοδοξούμε να μετατοπίσουμε αυτό που θεωρείται «εκτός ρεύματος» προς κάτι που γίνεται σιγά σιγά μέρος μιας νέας συλλογικής κανονικότητας. Μιας πραγματικότητας όπου η διαφορετικότητα δεν αντιμετωπίζεται ως εξαίρεση αλλά ως αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας.

Σημείο Συνάντησης 04 στο Μουσείο Κώστα Τσόκλη στην Τήνο με επιλεγμένο έργο το «Αη Γιώργης» του Κώστα Τσόκλη

Σημείο Συνάντησης 01 στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης με επιλεγμένο έργο το «Couldn’t bear living without you» της Μαρίας Τσάγκαρης

Ποια ζητήματα θέλετε να προβάλετε στην επικαιρότητα μέσα από τις δράσεις σας;

Μέσα από τις δράσεις μας θέλουμε να φέρνουμε στο προσκήνιο την ανάγκη για ουσιαστική συμπερίληψη στον πολιτισμό και τη σημασία της ισότιμης συμμετοχής όλων. Δεν μας αρκεί να δημιουργούνται απλώς προσβάσιμες υποδομές ή υπηρεσίες, αυτό που επιδιώκουμε είναι να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την έννοια της συμπερίληψης, να την δούμε ως κάτι ενεργό, δημιουργικό και αναγκαίο για μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς.

Ένα μήνυμα που διατρέχει τις περισσότερες πρωτοβουλίες μας είναι ότι η τέχνη δεν είναι προνόμιο λίγων, αλλά ένας κοινός τόπος συνάντησης. Είτε μιλάμε για ένα άτομο με αναπηρία, είτε για κάποιο άτομο που αισθάνεται ξένο ή αόρατο στον πολιτισμικό χάρτη, στόχος μας είναι να νιώσει ότι υπάρχει χώρος και γι’ αυτό. Με λίγα λόγια, μέσα από το έργο μας διεκδικούμε μια πιο δίκαιη και ανοιχτή κοινωνία.

Πρόσφατα είχα την χαρά να συμμετάσχω σε μία από τις βιωματικές δράσεις της σειράς «Σημεία Συνάντησης». Μια εμπειρία που άφησε αποτύπωμα. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για το πώς γεννήθηκε και τι στόχο έχει αυτή η πρωτοβουλία;

Τα Σημεία Συνάντησης είναι μια σειρά βιωματικών δράσεων που σχεδιάσαμε ώστε άτομα με και χωρίς αισθητηριακές αναπηρίες να μπορούν να έρθουν κοντά μέσα από την τέχνη. Φέτος είναι η δεύτερη φορά που υλοποιούνται με την υποστήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση και την ευγενική χορηγία της Alumil. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που φέρνει κοντά μουσεία και επισκέπτες μέσα από μια εμπειρία που είναι κοινή, προσβάσιμη και πολυαισθητηριακή. Οι δράσεις πραγματοποιούνται σε συνεργασία με 10 μουσεία από όλη την Ελλάδα, σε μια προσπάθεια να αναδειχθούν τα μουσεία ως ανοιχτοί, φιλόξενοι χώροι για όλα τα άτομα, ανεξάρτητα από τις αισθήσεις, την εμπειρία ή το υπόβαθρό τους.

Η κάθε δράση επικεντρώνεται σε ένα συγκεκριμένο έργο τέχνης της μόνιμης συλλογής του μουσείου. Μέσα από ένα σύνολο εργαλείων, συζητήσεων και ερεθισμάτων, τα συμμετέχοντα άτομα καλούνται να ανακαλύψουν το έργο πολυαισθητηριακά και να συνδιαμορφώσουν τη δική τους περιγραφή για το έργο τέχνης. Αυτή η περιγραφή στη συνέχεια αποτελεί τη βάση για μια σειρά από καθολικά προσβάσιμες καρτ ποστάλ, που διατίθενται στο κοινό μέσα από τα πωλητήρια των μουσείων.

Πρόκειται για ένα πραγματικά καινοτόμο εγχείρημα, καθώς δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο παγκοσμίως. Οι κάρτες αυτές είναι προσβάσιμες από όλα τα άτομα -είτε βλέπουν είτε όχι, είτε ακούν είτε όχι- και μεταφέρουν τη συλλογική ματιά μιας ομάδας που δούλεψε μαζί, με ενσυναίσθηση και δημιουργικότητα.

Λεπτομέρεια απτικής αναπαράστασης του γλυπτού του Γιαννούλη Χαλεπά στο Σημείο Συνάντησης 05: Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού

Ουσιαστικά, κάθε Σημείο Συνάντησης είναι μια αφορμή για να δημιουργηθεί χώρος αλληλεπίδρασης και συνύπαρξης. Δεν απευθύνεται μόνο σε ένα «ειδικό» κοινό, αλλά σε όλα τα άτομα. Θέλουμε να ξεφύγουμε από την προσέγγιση του «ειδικού προγράμματος» και να χτίσουμε εμπειρίες που μιλούν ταυτόχρονα σε διαφορετικές ανάγκες, αντιλήψεις και τρόπους πρόσληψης. Σκοπός μας είναι να δοκιμάσουμε στην πράξη τι σημαίνει μια πολιτιστική εμπειρία χωρίς αποκλεισμούς.