Τις προηγούμενες ημέρες γίναμε μάρτυρες κάποιων δηλώσεων που μεσουράνησαν στο ελληνικό ειδησεογραφικό γίγνεσθαι, οι οποίες όχι μόνο μας σόκαραν και μας προβλημάτισαν, αλλά έφεραν στο προσκήνιο σοβαρότατα ερωτήματα ως προς στο επίπεδο της αμάθειας και της έλλειψης ουσιαστικής ευαισθησίας που χαρακτηρίζουν την κοινωνία μας.
Πρώτος ο Νίκος Αναδιώτης, ηθοποιός, μοντέλο, παρουσιαστής και νυν ευρωβουλευτής, ενταγμένος στην πολιτική παράταξη της Νίκης, αναφερόμενος στο δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας, σε ομιλία του στην Ευρωβουλή, προέβη σε δηλώσεις που συνδύαζαν το ζήτημα αυτό με τις αμβλώσεις. «Παραβιάζουμε την ιερότητα της αγέννητης ζωής», είπε μεταξύ άλλων ο Ν. Αναδιώτης, «ενώ νομοθετούμε μανιωδώς και διαφημίζουμε μορφές συμβίωσης και τρόπους ζωής που αντιβαίνουν στους φυσικούς αναπαραγωγικούς νόμους. Εάν πραγματικά επιθυμούμε την επιβίωση της Ευρώπης, πρέπει να προστατεύσουμε την αγέννητη ζωή, τη μητρότητα, την παραδοσιακή οικογένεια, καταβάλλοντας γενναίους πόρους σε γεννήσεις νέων Ευρωπαίων». Ακολούθησαν, στο ίδιο μήκος κύματος, οι δηλώσεις του ηθοποιού Άρη Σερβετάλη: «Οι αμβλώσεις για μένα είναι μια δολοφονία. Είναι απροστάτευτα πλάσματα που προτιμάμε να τα σκοτώσουμε. Δυστυχώς, αισθάνομαι ότι τη θέση της γυναίκας δεν την τιμά να ταυτίζεται με μία δολοφονία, ειδικά για ένα πλάσμα που είναι τελείως απροστάτευτο. Είναι προτιμότερο για μένα να πάρει την ευθύνη κάποιος να το κυοφορήσει και ύστερα ας το πετάξει ή ας το δώσει σε ορφανοτροφείο. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να κάνουν παιδιά».
Οι συγκεκριμένοι κύριοι μιλούν, φυσικά, εκ του ασφαλούς, αφού καμιά ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη δεν πρόκειται ποτέ να ταράξει τον δικό τους σωματικό και ψυχικό κόσμο και να απασχολήσει τις δικές τους – ανύπαρκτες, βεβαίως– μήτρες.
Και σαν να υπήρχε ήδη αρκετός παραλογισμός στην ατμόσφαιρα, η δήλωση του Α. Σερβετάλη «ας το γεννήσει κι ύστερα ας το πετάξει» παραπέμπει ευθέως στο έγκλημα της έκθεσης σε κίνδυνο ζωής, στο άρθρο 306 του Ποινικού Κώδικα, καθώς και στην απόπειρα ανθρωποκτονίας. Αυτό που μας προτείνει, δηλαδή, στην ουσία εδώ ο κύριος Σερβετάλης είναι να αντικαταστήσουμε μια «δολοφονία» μίας μάζας κυττάρων, που καλά-καλά δεν αποτελούν έμβρυο πόσο μάλλον άνθρωπο, με μια κανονική δολοφονία ενός βρέφους και όλα αυτά αφού η γυναίκα έχει ήδη εξαναγκαστεί σε εννεάμηνη κύηση κι έχει απωλέσει το δικαίωμά της να ορίζει το σώμα της. Μας ακούγεται παράλογο, άδικο, εξωφρενικό; Στην Ελλάδα των γυναικοκτονιών, των κακοποιημένων παιδιών, των Τεμπών, ίσως και όχι. Καθώς φαίνεται ότι «καιγόμαστε» περισσότερο για τις αγέννητες –μελλοντικές, υποθετικές– ζωές παρά για τις ήδη υπάρχουσες.
Ας μιλήσουμε, όμως, με κάποια δεδομένα. Τα τελευταία πέντε χρόνια τελέστηκαν στη χώρα μας πάνω από 80 γυναικοκτονίες (1). Σύμφωνα με παγκόσμια μελέτη της UNICEF2, το 85% των παιδιών που μπαίνουν σε ορφανοτροφεία κακοποιούνται μέσα στο ίδιο το ίδρυμα. Περίπου 15 εκατομμύρια κορίτσια ηλικίας 15-19 ετών έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά στη ζωή τους. Περίπου 300 εκατομμύρια παιδιά υπόκεινται τακτικά σε βίαιη πειθαρχία από τους φροντιστές τους. Πάνω από 180 εκατομμύρια παιδιά στον κόσμο ζουν σε συνθήκες οξείας επισιτιστικής φτώχειας. Για να μην μιλήσουμε για την ομοφοβία, για τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά, τα παιδιά που υφίστανται καταπίεση, bullying και ρατσισμό, τα παιδιά που πεθαίνουν στα τρένα και τους σιδηροδρόμους. Κι όμως, για αυτές τις γυναίκες και αυτά τα παιδιά, η μέριμνα δίνεται πάντα με το σταγονόμετρο. Η διασφάλιση της ζωής κάθε άλλο παρά προτεραιότητα αποτελεί.
Σε αυτόν τον κόσμο, άραγε, το ίδιο το αγέννητο παιδί θα ήθελε να ζήσει; Ή το ζήτημα είναι απλώς να γεννηθεί, κι ας ζήσει ύστερα με τον όποιον τρόπο, ακόμα κι αν είναι να ξεψυχήσει σε κάποιον κάδο σκουπιδιών ή να μεγαλώσει μέσα στον πόνο, τη βία και τις στερήσεις; Τι λογίζουμε εδώ ακριβώς ως ζωή; Δεν υπάρχει κάτι το υποκριτικό σε όλο αυτό;
Μήπως τελικά αυτό που έχει σημασία για τους πολέμιους της άμβλωσης δεν είναι πώς να διαφυλάξουν μια θεωρητική εικόνα της «ζωής», όπως τη λογίζουν οι ίδιοι, αλλά πώς να επέμβουν στο σώμα της γυναίκας αυτό καθ’ αυτό, επειδή είναι γυναίκα και άρα υποχρεωμένη –σύμφωνα με θρησκευτικές, κοινωνικές ή άλλες πεποιθήσεις– να φέρει στον κόσμο παιδιά; Φράσεις – κατάλοιπα της πατριαρχίας, που η κοινωνία έμοιαζε σιγά σιγά να ξεπερνάει, όπως «κάτσε σπίτι και πρόσεχε τα παιδιά σου», «δεν μπορείς να είσαι και μάνα και εργαζόμενη», «πάνε πλύνε κάνα πιάτο», φαντάζουν σήμερα το ίδιο μακρινές; Αν ήδη συζητάμε για τη νομιμότητα ή όχι των αμβλώσεων, τι άλλο μένει να ξεχυθεί μέσα από το σεντούκι του αναχρονισμού; Ας ευχηθούμε μόνο το «The Handmaid’s Tale» της Μάργκαρετ Άτγουντ να παραμείνει στη σφαίρα του φαντασιακού και να μην αποτελέσει τον προάγγελο κάποιας σκοτεινής δυστοπίας.
Και κάπου εδώ αναφύεται το κρίσιμο ερώτημα, το οποίο διαφαινόταν ήδη από τις πρώτες ημέρες των εκλογών στην Αμερική: πόσο ασφαλή είναι τελικά τα δικαιώματά μας; Αν καταστρατηγήσουμε το δικαίωμα στην άμβλωση, ποιο άλλο θεμελιώδες δικαίωμα πρόκειται να ακολουθήσει; Διότι, σε οποιαδήποτε άλλη χρονική συγκυρία που δεν θα συνέπιπτε με την επάνοδο του Τραμπ στην εξουσία, οι δηλώσεις αυτών των δύο κυρίων θα είχαν απολάβει τη σύντομη περίοδο δημοσιότητας που τους αναλογεί και θα είχαν κατόπιν καταλήξει ήσυχα κι ανώδυνα στον κάλαθο των αχρήστων πληροφοριών της ημέρας. Ο κόσμος, όμως, γύρω μας αλλάζει και μάλιστα ραγδαία, ο συντηρητισμός θεωρείται η νέα «μόδα» και οι ξεπερασμένες αντιλήψεις αναδύονται εκ νέου. Η Αμερική το απέδειξε αυτό με τον πλέον εμφανή τρόπο πριν από τρία χρόνια, με την ανατροπή της ιστορικής απόφασης Roe v. Wade (1973), η οποία εξασφάλιζε συνταγματική προστασία για το δικαίωμα στην άμβλωση. Η κυβερνητική πορεία που χάραξε ο Τραμπ στο μεταναστευτικό, στις αμβλώσεις, στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, ήδη από τις πρώτες ημέρες της επανεκλογής του, κατέδειξε πως όσα κατακτήθηκαν μέσα από σφοδρούς αγώνες μπορούν εύκολα να ανατραπούν. Τα αυτονόητα πλέον δεν φαντάζουν αυτονόητα. Και αυτό είναι το πιο ανησυχητικό από όλα.
Ας επανέλθουμε, όμως, στο ζήτημα των αμβλώσεων κι ας το δούμε αυτή τη φορά υπό το φως της επιστήμης. Οι υπερασπιστές του «pro-life» κινήματος υποστηρίζουν πως από τη στιγμή της σύλληψης, το έμβρυο αποκτάει συνείδηση ή αλλιώς «ψυχή», και άρα έχει δικαίωμα στη ζωή. Η ζωή, πράγματι, σύμφωνα με τη νομική επιστήμη, προηγείται κάθε άλλου ανθρώπινου δικαιώματος, ακόμα και του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση. Ωστόσο, η διαφορά εδώ είναι σαφής και ουσιώδης. Το δικαίωμα στη ζωή είναι ανθρώπινο δικαίωμα, δεν μπορεί, δηλαδή, να αποδοθεί σε πλάσματα που δεν έχουν την ιδιότητα αυτή. Το έμβρυο, από την άλλη, δεν μπορεί να λογιστεί ακόμη ως άνθρωπος με την πλήρη έννοια του όρου. Η ιατρική μάς το λέει κατηγορηματικά: οι εγκεφαλικές συνάψεις του εμβρύου δεν αρχίζουν να σχηματίζονται παρά μόνο μετά την 7η εβδομάδα της κύησης. Πριν από αυτό το χρονικό σημείο, το έμβρυο δεν διαθέτει ικανότητα σκέψης ή αίσθησης εαυτού, πόσο μάλλον συνείδησης. Επιπλέον, σε αντίθεση με τον άνθρωπο, το έμβρυο δεν είναι σε θέση να επιβιώσει εκτός της μήτρας πριν από την 24η εβδομάδα της κύησης, καθώς τα οργανικά του συστήματα δεν έχουν ακόμη πλήρως αναπτυχθεί. Επομένως, το ζήτημα δεν αφορά το αν το έμβρυο είναι ή όχι άνθρωπος, αφού, ιατρικά τουλάχιστον, δεν είναι, αλλά αν θα πρέπει να αποδώσουμε στο έμβρυο ίσα δικαιώματα με έναν άνθρωπο. Διότι το θεμελιώδες δικαίωμα της γυναίκας –και κάθε ανθρώπου– στην αυτοδιάθεση μπορεί να περιοριστεί μόνον εφόσον έρχεται σε σύγκρουση με το δικαίωμα στην ανθρώπινη ζωή, και όχι με οποιαδήποτε ζωή. Ο Ελληνικός Ποινικός Κώδικας αποφαίνεται ρητά ως προς αυτό, στο άρθρο 304: Δεν είναι άδικη πράξη η τεχνητή διακοπή της κύησης, αν δεν έχουν συμπληρωθεί 12 εβδομάδες εγκυμοσύνης.
Η άμβλωση, συνεπώς, δεν είναι δολοφονία. Είναι βασική υγειονομική ανάγκη και θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, κατοχυρωμένο στη χώρα μας θεσμικά και νομικά. Οι γυναίκες δεν είμαστε απλώς δοχεία αναπαραγωγής. Δεν είμαστε μηχανές τεκνοποίησης. Η στέρηση της ελεύθερης βούλησης πάνω στο σώμα μας είναι ένα είδος καταπίεσης, ο εξαναγκασμός σε υποχρεωτική κύηση και πόνους τοκετού μορφή σωματικής βίας και ψυχικής κακοποίησης. Βάσει του διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο καθένας έχει δικαίωμα στη ζωή, το δικαίωμα στην υγεία και το δικαίωμα να μην υφίσταται βία, να μην υπόκειται σε διακρίσεις και βασανιστήρια ούτε να έχει σκληρή, απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. Ο εξαναγκασμός κάποιου/ας να συνεχίσει μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη ή να αναζητήσει μια επικίνδυνη άμβλωση συνιστά παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων τους, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων στην ιδιωτικότητα και τη σωματική αυτονομία3. Ας θυμηθούμε μόνο ποιο άλλο πλάσμα στην ιστορία δεν είχε δικαίωμα να αποφασίζει για το ίδιο του το σώμα: οι δούλοι. Για αυτό και οι Ρωμαίοι στην αρχαιότητα τους ονόμαζαν res, δηλαδή πράγματα. Με το να μας στερεί κάποιος τη βούληση να αποφασίζουμε για το σώμα μας μας υποβιβάζει σε ανδρείκελα, μαριονέτες και κούκλες. Δεν έχουμε, έτσι, περισσότερη αξία από ένα τραπέζι ή μία καρέκλα.
Το σώμα ενός ανθρώπου είναι το σπίτι του, ο χώρος του, ο πιο προσωπικός του χώρος, εκεί όπου κανένας τρίτος δεν έχει δικαίωμα να παρεισφρήσει. Παρεμβαίνοντας κανείς σε ένα τόσο προσωπικό κομμάτι του εαυτού και της συνείδησης είναι σαν να εγκαθιστά στο μέσον του σαλονιού μας μια μεγάλη οθόνη, παρμένη, θαρρείς, από κάποιο οργουελικό μυθιστόρημα, που ελέγχει τη βούληση, τις σκέψεις, τις κινήσεις μας. Κανενός εμβρύου η ζωή –και επαναλαμβάνουμε, εμβρύου, όχι ανθρώπου– δεν μπορεί να σταθεί ισάξια αυτής της κακοποίησης, αυτής της ουσιαστικής στέρησης της ελευθερίας. Με το να εξουσιάζει κανείς με αυτόν τον τρόπο τα αναπαραγωγικά μας όργανα μάς καθιστά άστεγες μέσα στο ίδιο μας το σώμα.
Και η ίδια η μητρότητα, ωστόσο, συνιστά κάτι πολύ περισσότερο από απλώς μια «γέννα». Πρόκειται για μια βαθιά συναισθηματική σύνδεση, που προϋποθέτει όχι μόνο τη βιολογική ικανότητα αλλά και την ψυχική ετοιμότητα της μητέρας να υποδεχθεί τη νέα ζωή. Η μητέρα δεν παρέχει απλώς το σώμα της∙ κάνει χώρο μέσα της και δημιουργεί μια όαση αγάπης, που αγκαλιάζει το παιδί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, προσφέροντας του αληθινή άνευ όρων φροντίδα και αποδοχή. Όταν αυτός ο τόσο στενός δεσμός διαρρηγνύεται και αντικαθίσταται από μια «εξαναγκασμένη μητρότητα», όπου η γυναίκα αθέλητα επωμίζεται τον ρόλο της μητέρας, τη στιγμή που η ίδια δεν νιώθει έτοιμη να σηκώσει όλο το σωματικό και συναισθηματικό φορτίο που η μητρότητα συνεπάγεται, αυτό αφήνει βαθύτατες ψυχικές ουλές τόσο στη μητέρα όσο και στο ίδιο το παιδί, το οποίο βιώνει ήδη μέσα από τη μήτρα την εγκατάλειψη και το τραύμα της απόρριψης. Ο πόνος αυτός κλονίζει τα θεμέλια της ψυχής του, τις σχέσεις του με τους άλλους και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Κλονίζει την κοινωνία ολόκληρη και τους δεσμούς που αναπτύσσονται μέσα σε αυτήν.
Η απόφαση να φέρνουμε στον κόσμο παιδιά που ξέρουμε ότι θα αγαπηθούν βαθιά είναι μια πράξη σεβασμού στην αθωότητα τους, ένα δώρο προς στην ανθρωπότητα. Τα παιδιά δεν είναι απλώς ατομικότητες που πρέπει να γεννηθούν∙ είναι ψυχές που έχουν ανάγκη και δικαίωμα στην αγάπη. Αν, επομένως, δίναμε προτεραιότητα στην προστασία της μητρότητας, αντί στην επιβολή της, αν επιδιώκαμε την ενίσχυση της σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία και την παροχή δωρεάν υπηρεσιών συμβουλευτικής στους γονείς, την ίδρυση δομών απασχόλησης παιδιών στους επαγγελματικούς χώρους και την οικονομική στήριξη για τις νέες μητέρες, ίσως οι σχέσεις μεταξύ μας να ήταν ανθρωπινότερες. Ίσως το μέλλον τότε να μας ανήκε πράγματι. Το ερώτημα εμπίπτει στο ποια κοινωνία προσδοκούμε εν τέλει να δημιουργήσουμε: μια κοινωνία που βασίζεται στη συναισθηματική ωριμότητα, που αναγνωρίζει την μητρότητα και την άμβλωση ως συνειδητές και ελεύθερες επιλογές ή μία κοινωνία που κλείνει τα μάτια στις ψυχολογικές και συναισθηματικές ανάγκες των μητέρων και των παιδιών;
Ίσως είναι καιρός να αφήσουμε κατά μέρος τα προσχήματα και να παραδεχθούμε πως το ζήτημα της απαγόρευσης των αμβλώσεων και της γυναικείας αυτοδιάθεσης δεν είναι κατά βάση ηθικό, θρησκευτικό ή νομικό, αλλά ένα ζήτημα βαθιά ριζωμένο στον σεξισμό, μέρος του συντηρητικού και ακροδεξιού εκείνου αφηγήματος που διατίθεται να υπερβεί κάθε μέτρο, κάθε όριο, προκειμένου να ασκήσει τον πιο αυστηρό έλεγχο στα σώματα των γυναικών –και όχι μόνο.
Μία παρότρυνση, λοιπόν, προς τον κύριο Αναδιώτη και τον κύριο Σερβετάλη, αλλά και προς κάθε άτομο που θεωρεί ότι έχει επάνω μας οποιαδήποτε εξουσία: Αρχίστε κάποιο σπορ, κάντε κάποια δραστηριότητα. Σταματήστε, όμως, να μιλάτε για τα σώματά μας λες και σας ανήκουν. Λες και είναι δοχεία αναπαραγωγής, αποκομμένα από τη βούλησή μας, με αποκλειστική λειτουργία να φέρνουν στον κόσμο ανθρώπινες ζωές, τη στιγμή που οι δικές μας ζωές αντιμετωπίζονται με τόση απαξία.
Η αλήθεια είναι πως έχουμε κουραστεί να γυρνάμε σε αυτή τη Γη στα σκοτεινά με τα κλειδιά στα χέρια, σε διαρκή επιφυλακή για τα δικαιώματά μας και με τον εφιάλτη της καταπίεσης να περιμένει στη γωνία. Ας κάνουμε, λοιπόν, μια συμφωνία. Μέχρι κανένα παιδί στον κόσμο να μην πεινά ή να υποφέρει, μέχρι να μην υπάρχουν γυναικοκτονίες, μέχρι τα έμβρυα να κυοφορούνται εξαρχής μέσα σε μήτρες τεχνητές χωρίς τη γυναικεία συμβολή, μέχρι τότε, και για πάντοτε, η ζωή και η ελευθερία μας θα μας ανήκουν. Και η υπόθεση τελειώνει εκεί.
Πηγές:
1 Καρπόζυλου Μαρίνα. 2024. “80 γυναικοκτονίες μέσα σε 4 χρόνια”. Η Καθημερινή. https://www.kathimerini.gr/society/562966879/o-makrys-katalogos-ton-gynaikoktonion/
2 Σάββα Μικαέλα. 2024. “Unicef: Πάνω από 180 εκατομμύρια παιδιά βιώνουν «οξεία επισιτιστική φτώχεια»”. Documento. https://www.documentonews.gr/article/unicef-pano-apo-180-ekatommyria-paidia-vionoyn-oxeia-episitistiki-ftoxeia/
3 Διεθνής Αμνηστία. 2023. Βασικά στοιχεία για τις αμβλώσεις. Amnesty International. https://www.amnesty.gr/news/articles/article/22890/vasika-stoiheia-gia-tis-amvloseis.https://www.amnesty.gr/news/articles/article/22890/vasika-stoiheia-gia-tis-amvloseis
Commenti