Με την ανάδυση και πιθανώς την κυριαρχία της τραμπικής γεωπολιτικής προσέγγισης, μπορούμε όλοι να αναμένουμε μια λύση -καλώς ή κακώς εννοούμενη- στον πόλεμο στην Ουκρανία και μάλιστα σύντομα. Πολλά τα πιθανά σενάρια: η ανταλλαγή εδαφών, ο καθορισμός νέων συνόρων, η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ή ακόμη και ο αφοπλισμός και η αποστρατιωτικοποίηση. Το παρόν κείμενο, ωστόσο, φιλοδοξεί να εστιάσει σε κάτι διαφορετικό· Tι θα συμβεί μετά την επίτευξη μιας ειρηνευτικής συμφωνίας στις σχέσεις ΕΕ-Ουκρανίας; Πρέπει η Ουκρανία να γίνει μέλος της ΕΕ; Αν και θα ενοχλήσει, πιστεύω πως όχι, για τρεις κυρίως λόγους.
Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά: Η ένταξη στην ΕΕ απαιτεί την ολοκλήρωση 35 κεφαλαίων-προϋποθέσεων. Πρόκειται για διαπραγματευτικούς πυλώνες με 35 θεματικές ενότητες που απασχολούν θέματα δημοσιονομικής πολιτικής, ζητήματα κράτους δικαίου και ότι άλλο θέμα απασχολεί μία κυβέρνηση. Για την ιδιαίτερη περίπτωση της Ουκρανίας, εισήχθη μια εναλλακτική διαδικασία με σκοπό τη γρηγορότερη ένταξη της χώρας στην ΕΕ με επτά προκαταρκτικές απαιτήσεις κυρίως σε σχέση με την καταπολέμηση της διαφθοράς και τη δικαστική μεταρρύθμιση. Στην έκθεσή της για το 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέφερε ότι τέσσερις από αυτές τις επτά απαιτήσεις έχουν ολοκληρωθεί. Κατόρθωσε πράγματι η Ουκρανία να εφαρμόσει τόσο δραστικές μεταρρυθμίσεις σε νευραλγικούς τομείς, προβληματικούς εδώ και πολλά χρόνια, ενώ διεξάγει πόλεμο;
Όπως δήλωσε ο Ισπανός υπουργός Εξωτερικών Χοσέ Μανουέλ Αλβάρες το 2022: «το να ανήκεις στην ΕΕ δεν είναι μια ιδιότροπη διαδικασία ή μια διαδικασία που μπορεί να γίνει με μια απλή πολιτική απόφαση». οι υποψήφιες χώρες «πρέπει να πληρούν ορισμένα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά κριτήρια». Η ένταξη της Ουκρανίας συνιστά πολιτική και ηθική επιλογή, ενώ οφείλει να είναι ορθολογική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ανορθολογικών προσεγγίσεων σε ενταξιακές διαδικασίες αποτέλεσε η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Η Ελλάδα δεν πληρούσε καμία από τις τέσσερις προϋποθέσεις που απαιτούνταν για να ενταχθεί στη ζώνη του ευρώ, αλλά ως πολιτική επιλογή, προκειμένου να έρθει η χώρα πιο κοντά στην Ένωση, η Ελλάδα υιοθέτησε το ευρώ το 2002. Όλοι γνωρίζουμε πώς εξελίχθηκε αυτή η ιστορία και πώς συνεχίζει να εξελίσσεται... Τέτοιες σημαντικές αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται υπό βέλτιστες συνθήκες και όχι να δρομολογούνται εκβιαστικά, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αναλάβει βιώσιμες δράσεις, προκειμένου να εξασφαλίσει την επιβίωσή της σε αυτούς τους ταραγμένους καιρούς. Συνιστά πολυτέλεια για τους Ευρωπαίους ηγέτες να λαμβάνουν ευαίσθητες ή ηθικές αποφάσεις, όταν το διεθνές σύστημα λειτουργεί με τρόπο Realpolitik.
Εκτός από τη διαδικασία ένταξης της Ουκρανίας, πρέπει να διερευνηθεί πώς θα μπορέσει η ΕΕ να απορροφήσει και να διαχειριστεί μια τόσο μεγάλη αλλαγή. Πρώτον, το κοινοβούλιο της ΕΕ πρέπει να αναδιαμορφωθεί. Στο κοινοβούλιο της ΕΕ, οι έδρες κατανέμονται ανάλογα με τον πληθυσμό των χωρών. Ο πληθυσμός της Ουκρανίας είναι 37 εκατομμύρια το 2023, όσο και της Πολωνίας. Η Πολωνία καταλαμβάνει 53 έδρες στο κοινοβούλιο, γεγονός που την καθιστά την 4η μεγαλύτερη εθνική ομάδα σε αυτό. Πώς θα καταφέρει η μεταπολεμική Ουκρανία να οικοδομήσει μια υγιή δημοκρατία, για να στείλει τους εκπροσώπους της στο Στρασβούργο; Πώς θα αλλάξει η πολιτική της ΕΕ, όταν η 5η μεγαλύτερη φωνή στο κοινοβούλιο θα μιλά για ζητήματα που όλες οι άλλες χώρες δεν έχουν βιώσει εδώ και δεκαετίες; Υπάρχει σχέδιο για μια ομαλή μετάβαση; Σε κάθε περίπτωση τα ερωτήματα αυτά πρέπει να συζητηθούν, ώστε να υπάρξουν οι απαραίτητες θεσμικές ζυμώσεις και να δοθούν ορισμένες απαντήσεις.
Επιπλέον, εάν η Ουκρανία ενταχθεί στην ΕΕ, τότε οι πολίτες της θα μπορούν να μετακινούνται, να εργάζονται και να σπουδάζουν σε οποιοδήποτε κράτος μέλος της ΕΕ. Το brain drain που θα βιώσει η χώρα μετά τον πόλεμο θα είναι ανεξέλεγκτο, διότι απλούστατα δεν θα μπορεί να παρέχει στους πολίτες της τις ευκαιρίες που τους αξίζουν, επειδή θα είναι απασχολημένοι με την αποκατάσταση των ζημιών που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου. Μπορεί η Ευρώπη να αντέξει αυτό το μεταναστευτικό κύμα; Μου διαφεύγει, ενδεχομένως, κάποιο άρτιο τεχνοκρατικά σχέδιο απορρόφησης από μεριάς Βρυξελλών.
Συνεχίζοντας, θα ήθελα να παρουσιάσω τον διάλογο Αθηναίων - Μηλίων. Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, οι Αθηναίοι πήγαν στη Μήλο, η οποία ήταν σύμμαχος της Σπάρτης και τους είπαν «ή γίνεστε σύμμαχοί μας ή σας καταστρέφουμε». Οι Μήλιοι αρνήθηκαν και οι Αθηναίοι δεν δίστασαν ούτε δευτερόλεπτο. Οι ισχυροί είναι αυτοί που υπαγορεύουν τις εξελίξεις. Φαίνεται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες γυρίζουν την πλάτη τους στην Ευρώπη, εγκαταλείποντας το κοινό μας σύστημα αξιών και τις πηγές ενέργειας μας, ώντας οι κύριοι ύποπτοι της ανατίναξης και καταστροφής του Nord Stream 2, ενός φυσικού αγωγού που προερχόταν από την Ρωσία. Γιατί πρέπει η Ευρωπαϊκή Ένωση να πάρει το μέρος του ηττημένου, που προφανώς θα είναι η Ουκρανία; Από οικονομική άποψη, θεωρώ ότι η Ρωσία είναι πιο βιώσιμος εταίρος για την ΕΕ από την Ουκρανία, με πλήθος διακυβευμάτων για την ΕΕ.
Το 2019 η Ρωσία προμήθευε το 44.7% του φυσικού αερίου της ΕΕ με τις Η.Π.Α να μην είναι καν στους πρώτους πέντε προμηθευτές, ενώ το 2023 οι Η.Π.Α προμήθευσαν το 50% συμφωνα με το Συμβούλιο της ΕΕ. Χρησιμοποιώντας κατά βάση Αμερικανικές πηγές ενέργειας, οι τιμές έχουν ανέβει 30% από το 2022. H Goldman Sachs αναφέρει πως η τιμή του αερίου στην Ευρώπη θα μειωθεί έως και κατά 56%, αν επιστρέψουμε στην προπολεμική ροή του με κύριο εταίρο την Ρωσία. Με την άρση των κυρώσεων και την επιστροφή του ενεργειακού τομέα στην προ του 2022 μορφή του, η ζωή των Ευρωπαίων θα γίνει καλύτερη και φθηνότερη.
Δυστυχώς για τους Ουκρανούς, η Ευρώπη πρέπει πρώτα να φροντίσει τον εαυτό της, την κρίση κόστους ζωής, την κρίση γονιμότητας και την εκρηκτική άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων. Προφανώς, δεν προτείνω μια απόλυτα φιλική σχέση συνεργασίας με τη Ρωσία, αλλά νομίζω ότι και οι δύο πλευρές μπορούν να εκτιμήσουν τη γόνιμη συνεργασία, η οποία θα βασίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό και την αλληλεξάρτηση.
Εν κατακλείδι, αν και σε ανθρώπινο επίπεδο λυπάμαι για την Ουκρανία, αρνούμαι να πιστέψω ότι η φροντίδα των Ουκρανών είναι πιο σημαντική από τη φροντίδα των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ελλιπής προετοιμασία της Ευρώπης να απορροφήσει την ένταξη της Ουκρανίας σε συνδυασμό με την αδυναμία της να λειτουργήσει σωστά λόγω της ανεπάρκειάς της δεν θα έχει καλά αποτελέσματα για κανέναν. Η αίτηση της Ουκρανίας πρέπει να αντιμετωπιστεί με τον ίδιο έλεγχο που αντιμετωπίζονται οι αιτήσεις του Μαυροβουνίου, της Σερβίας και της Αλβανίας και δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί με πολιτικά προνομιακό τρόπο. Μια γόνιμη συνεργασία ΕΕ-Ουκρανίας μπορεί να υπάρξει μόνο όταν υπάρχει μια ισχυρή ΕΕ και τώρα δεν είναι η κατάλληλη στιγμή. Ελπίζω η ηθική να αποκτήσει σημασία ξανά σε μια δεκαετία. Η ΕΕ να καταστεί ικανή να βοηθήσει άλλους. Προς το παρόν, ιδιαίτερα στην νέα τραμπική πραγματικότητα, ο καθένας για τον εαυτό του…
Comentarios