Ο πόλεμος που ξεκίνησε με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022 εκτιμάται ότι φθάνει στο τέλος του, κατά την ομιλία που εκφώνησε ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ JD Vance στο Διεθνές Συνέδριο Ασφαλείας του Μονάχου. Υπήρξαν χαμόγελα, αλλά και προβληματισμοί. Πώς θα τερματιστεί ο πόλεμος; Τι επιπτώσεις θα έχει η λήξη του πολέμου για την Ουκρανία και τη σχέση της με την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Στις 18 Φεβρουαρίου θα συναντηθούν Αμερικανοί και Ρώσοι διπλωμάτες στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας, για να συζητήσουν τους όρους του τερματισμού του πολέμου ανάμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία. Οι δημόσιες παρεμβάσεις του Donald Trump το προηγούμενο διάστημα για συνομιλίες αποκλειστικά μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας χωρίς την παρουσία διπλωματών της ΕΕ έχει προκαλέσει ανησυχία ότι ο Πρόεδρος των ΗΠΑ έχει προαποφασίσει να τερματίσει τον πόλεμο με όρους δυσμενείς για τους Ουκρανούς, δηλ. την ντε φάκτο παραχώρηση των κατεχόμενων εδαφών από τη Ρωσία στις περιοχές της Ανατολικής Ουκρανίας (Ντονμπάς), τη διακοπή οικονομικών πακέτων διάσωσης της οικονομίας από τη χρεοκοπία και, τέλος, το «πάγωμα» της εισόδου της Ουκρανίας, όχι μόνο στο NATO, αλλά και στην ΕΕ.
Ουσιαστικά η Ρωσία αποκομίζει κέρδη από τον πόλεμο τριών χρόνων και ισχυροποιεί τη θέση της γεωπολιτικά, ενώ η Ουκρανία αποδυναμώνεται στρατηγικά και πολιτικά. Η είσοδος στην ΕΕ θα καθορίσει το μέλλον της χώρας για τα επόμενα είκοσι χρόνια και μπορεί να προκαλέσει δομικές αλλαγές στην πολιτική ασφαλείας της ίδιας της ευρωπαϊκής ηπείρου.
Η είσοδος της Ουκρανίας στην ΕΕ ως κράτος μέλος θα ωφελήσει τη χώρα οικονομικά, θεσμικά και γεωστρατηγικά. Στο οικονομικό επίπεδο θα υπάρξουν επενδύσεις για την ανοικοδόμηση της μετά από τρία χρόνια πολέμου και καταστροφής. Θα χτιστούν σχολεία, νοσοκομεία, νέες κατοικίες, νέα οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα και τηλεπικοινωνίες, δηλ. θα δημιουργηθεί από την αρχή ο κοινωνικός ιστός της χώρας.
Επιπλέον θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας για χιλιάδες πολίτες που, αφενός, θα στοχεύουν στους νέους ανθρώπους και την παραμονή τους στην πατρίδα τους, και, αφετέρου, στους Ουκρανούς που έφυγαν από τη χώρα εξαιτίας του πολέμου και θέλουν να γυρίσουν πίσω και να φτιάξουν ξανά τις ζωές τους. Χρειάζεται ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος που θα εγγυάται ένα μίνιμουμ δίχτυ ασφαλείας για τους οικονομικά ευάλωτους, τη λειτουργία, τη συνοχή της κοινωνίας και την κοινωνική πρόοδο. Τα κοινωνικά κινήματα, τα εργασιακά συνδικάτα θα λειτουργήσουν ως μοχλοί κινητήριας δύναμης και πίεσης προς τις κυβερνήσεις για την υιοθέτηση κοινωνικών πολιτικών με σαφές κοινωνικό πρόσημο. Τέλος, θα δημιουργηθεί ένα ισχυρό εμπορικό πλαίσιο με αυξημένες εισαγωγές προϊόντων που βρίσκονται σε έλλειψη λόγω του πολέμου και θα καλυφθούν οι υλικές ανάγκες εκατομμυρίων ανθρώπων και αντίστοιχα η εξαγωγή ουκρανικών σιτηρών θα ενισχύσει την οικονομία και θα την καταστήσει απαραίτητη πηγή εμπορεύματος μακροπρόθεσμα.
Η ΕΕ έχει θεσπίσει μια σειρά από κριτήρια τα οποία πρέπει να πληροί μια χώρα, αν επιθυμεί να ενταχθεί στην Ένωση, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η μεταρρύθμιση του Συνταγματικού Δικαίου, νομοθετικές ρυθμίσεις που στοχεύουν στην καταπολέμηση της διαφθοράς, του μαύρου χρήματος και της κλεπτοκρατίας. Ταυτόχρονα, σπουδαία βαρύτητα δίνεται στην εναρμόνιση της χώρας με τις δημοκρατικές αξίες, όπως η ελευθερία του λόγου, η ελευθερία συνάθροισης και άσκησης πολιτικής, ο σεβασμός στην αυτοδιάθεση των μειονοτήτων. Η Ουκρανία χαρακτηρίζεται από την ίδρυσή της ως ανεξάρτητο κράτος το 1991 από υψηλά ποσοστά διαφθοράς, ύπαρξη ολιγαρχικών μονοπωλίων στην οικονομική και μιντιακή σφαίρα, την άμεση σύνδεση μεταξύ μονοπωλίων μέσων ενημέρωσης και πολιτικών και τέλος την κακή μεταχείριση εθνοτικών μειονοτήτων στην ανατολική πλευρά της χώρας και την έξαρση εθνικιστικών και ναζιστικών αντιλήψεων και πρακτικών, τόσο σε επίπεδο απλής καθημερινότητας, όσο και σε θεσμούς όπως το Υπουργικό Συμβούλιο και οι ένοπλες δυνάμεις. Οι μεταρρυθμίσεις για την ένταξη στην ΕΕ είναι αναγκαίες, για να επιστρέψει η απαραίτητη θεσμική ομαλότητα μετά την έκτακτη συνθήκη του πολέμου και να γίνει εμβάθυνση της χώρας στις δημοκρατικές αξίες και πρακτικές.
Μέσα σε ένα ρευστό διεθνές περιβάλλον που αντιμετωπίζει υπαρξιακές προκλήσεις η σχέση μεταξύ ενός κράτους μέλους και της Ένωσης οφείλει να είναι αμφίδρομη. Είναι δεδομένο πως η προεδρία Τραμπ θα θέσει στον Ευρωπαϊκό συνασπισμό αμείλικτα διλήμματα: Είναι ανάγκη εδώ και τώρα η Ευρώπη να αποχωρήσει από τη συμμαχία του NATO και να προχωρήσει στην ίδρυση ενιαίου Ευρωπαϊκού στρατού –με αντίστοιχο ενιαίο Συμβούλιο Ασφαλείας– με αναλογική συμμετοχή των κρατών-μελών ή θα συνεχίσει την υποτέλεια απέναντι σε μια παραπαίουσα αυτοκρατορία που αρνείται να αποδεχτεί τη δυσμενή θέση της στον σύγχρονο πολυπολικό κόσμο; Είναι προς το συμφέρον της ασφάλειας της Ευρώπης η δημιουργία προϋποθέσεων καλής γειτονίας με τη Ρωσία σε θεσμικό, οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο ή προτιμάται η οικονομική συρρίκνωση της Ένωσης, η εχθρική διπλωματική στάση απέναντι σε μια χώρα-παράγοντα του νέου πολυπολικού κόσμου που έχει διαμορφωθεί (BRICS) και η πρόκληση εμποδίων αντί για τη συνεργασία σε κρίσιμα ζητήματα που επηρεάζουν και τις δύο πλευρές, όπως η ενέργεια, η κυβερνοασφάλεια, η τεχνητή νοημοσύνη και η κλιματική κρίση; Ας μην ξεχνάμε πώς η Ρωσία διατηρεί σχέσεις με την ανερχόμενη υπερδύναμη Κίνα, η οποία προηγείται σε όλους τους προαναφερθέντες τομείς και αποτελεί μια κρίσιμη πρόκληση η ύπαρξη διαύλων επικοινωνίας και συνεργασίας με εκείνη για το μέλλον της Ένωσης. Από την πλευρά της Ουκρανίας η ένταξή της στην ΕΕ θα λειτουργήσει προωθητικά για το όραμα μιας πιο δημοκρατικής και πιο ελεύθερης κοινωνίας με αυξημένη θέση ισχύος στους διεθνείς οργανισμούς και θα υπάρχει η βεβαιότητα της μη εμπλοκής της ίδιας σε νέους πολέμους και νέες επιθετικές ενέργειες της Ρωσίας με την προϋπόθεση ότι θα έχουν διασφαλιστεί οι καλές σχέσεις μεταξύ της τελευταίας και της ΕΕ.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει προκαλέσει δομικές αλλαγές στους διεθνείς συσχετισμούς δυνάμεων αλλά και νέες προοπτικές που μέχρι πριν λίγο καιρό φάνταζαν δύσκολες. Η ένταξη της χώρας στην ΕΕ θα αναδιαμορφώσει πλήρως τη λειτουργία και τον εθνικό χαρακτήρα της απαλλάσσοντάς την από τις παθογένειες του παρελθόντος αλλά ταυτόχρονα βελτιώνοντας τις συνθήκες ζωής των πολιτών της σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Η ΕΕ, από την άλλη πλευρά, έρχεται πιο κοντά στο σχέδιο της εμβάθυνσης και στο όραμα μιας ενωμένης και ανεξάρτητης Ευρώπης έτοιμης να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες προκλήσεις από θέση ισχύος, μακριά από ψυχροπολεμικές αντιλήψεις που καλά κρατούν στην Ουάσιγκτον και σε μέρος των Βρυξελλών. Ο κόσμος αλλάζει και όλοι βρίσκονται προ των ευθυνών τους.
コメント