Τα αποτελέσματα των γερμανικών εκλογών το προηγούμενο Σαββατοκύριακο επιβεβαίωσαν τους φόβους των τελευταίων μηνών για αύξηση των ποσοστών της Ακροδεξιάς με το κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία» να συγκεντρώνει το 20,8% των ψήφων και να καταλαμβάνει τη 2η θέση, ουσιαστικά της αξιωματικής αντιπολίτευσης της χώρας. Η Γερμανία δεν είναι η εξαίρεση. Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη, το φάντασμα του φασισμού.
Michael Probst/AP
Πάτημα 1ο: Χρηματοπιστωτική Κρίση '08
Η εμφάνιση πολιτικών σχηματισμών της Άκρας Δεξιάς και διάφορων μορφών της (σοβινισμός, νεοφασισμός, νεοναζισμός) έγινε αισθητή μετά το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 και την εφαρμογή πολιτικών λιτότητας (περικοπές στις δημόσιες δαπάνες για παιδεία, υγεία, καθαριότητα, ασφάλεια, αύξηση της ανεργίας, υποβάθμιση της έννοιας του δημόσιου ελεύθερου χώρου κ.ά.) που οδήγησαν σε στενή οικονομική παρακολούθηση των χωρών, με στόχο τη μείωση των ελλειμμάτων και τη δημιουργία πρωτογενούς πλεονάσματος. Οι πολιτικές αυτές επηρέασαν την οικονομία όλων των χωρών της ευρωζώνης και ιδιαίτερα τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου (Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία και Ελλάδα), αφού διαλύθηκε ο οικονομικός και κοινωνικός ιστός. Η Ελλάδα έγινε η πρώτη χώρα οικονομικής κρίσης στην οποία εμφανίστηκε ισχυρή ακροδεξιά, στην αρχή με τον “Λαϊκό Ορθόδοξο Συναγερμό” (ΛΑΟΣ), ο οποίος συμμετείχε και σε τρικομματική κυβέρνηση συνεργασίας, και στη συνέχεια με την άνοδο της νεοναζιστικής πλέον εγκληματικής οργάνωσης “Χρυσή Αυγή”, όταν στις εκλογές του 2012 σημείωσε ποσοστό 8% και βρέθηκε στην 3η θέση. Η Γαλλία με τον Εθνικό Συναγερμό και η Αυστρία με το κόμμα Ελευθερία παραμόνευαν από κοντά.
Πάτημα 2ο: Προσφυγική Κρίση
Μέσα στην οικονομική κρίση και την απόγνωση ήρθε να προστεθεί η προσφυγική κρίση το καλοκαίρι του 2015, με πάνω από 2 εκατομμύρια ανθρώπους από τη Συρία και άλλες χώρες που βρίσκονται σε εμπόλεμη ζώνη να έρχονται στην Ευρώπη, για να αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή και να ξεφύγουν από τη φρίκη του πολέμου. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, αδυνατώντας να αντιμετωπίσουν με αποτελεσματικό τρόπο συμβατό με το διεθνές δίκαιο και τις ανθρωπιστικές αξίες το φαινόμενο αυτό, σε συνδυασμό με την επιδείνωση της οικονομικής κρίσης, με κίνδυνο για την ίδια την ύπαρξη της ευρωζώνης –η Ελλάδα εκτός από τον κίνδυνο χρεωκοπίας είχε να αντιμετωπίσει μόνη της το προσφυγικό– δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη δημαγωγικής και ξενοφοβικής ρητορικής από ακροδεξιά κόμματα. Παραλήπτες οι πρόσφυγες και οι μετανάστες ως οι βασικοί υπεύθυνοι για τα δεινά των Ευρωπαίων πολιτών. Βασική προκείμενη ότι η εκδίωξη των πρώτων θα επαναφέρει την κοινωνική ευημερία στο σύνολο της ευρωπαϊκής κοινωνίας.
Πάτημα 3ο: Τρομοκρατία
Σημαντική αιτία για την άνοδο της άκρας δεξιάς θεωρούνται και οι τρομοκρατικές επιθέσεις φανατισμένων μουσουλμάνων σε κεντρικά σημεία ευρωπαϊκών πρωτευουσών από το Μπατακλάν το 2015 και μετά, για τις οποίες είτε αναλάμβανε την ευθύνη το Ισλαμικό Κράτος είτε μεμονωμένα άτομα, που οργάνωναν την επίθεση στο όνομα του ισλαμικού χαρακτήρα του Παλαιστινιακού αγώνα εναντίον της Ισραηλινής κατοχής. Ανάλογες επιθέσεις έσπειραν φόβο, ανασφάλεια και καχυποψία στον πληθυσμό, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα άτομα με καταγωγή από μουσουλμανικές χώρες είτε του αραβικού κόσμου είτε της Αφρικής να στιγματίζονται και να θεωρούνται μέχρι και εθνική απειλή. Ο διαχωρισμός με βάση το θρήσκευμα (χριστιανοί – μουσουλμάνοι) και το χρώμα (λευκοί – μελαμψοί/μαύροι) αποτελεί χαρακτηριστικό ταυτότητας στην πολιτική ακροδεξιών κομμάτων και η επικέντρωση στη δαιμονοποίηση αυτών των ανθρώπων τούς δίνει πολιτική ορατότητα. Από την άλλη πλευρά, οι ευθύνες των κυβερνήσεων της ΕΕ είναι φανερές, αφού δεν είχαν στόχο την ενσωμάτωση μεταναστών 1ης και 2ης γενιάς στον ευρύτερο κοινωνικό ιστό της χώρας. αντίθετα αδιαφορούσαν, με αποτέλεσμα τη δημιουργία γκέτο, όπου άνθιζε η εγκληματικότητα, η ανεργία και ο φανατισμός. Την ίδια στιγμή οι πολιτικές λιτότητας που ασκούνταν βύθιζαν οικονομικά τα φτωχά μεταναστευτικά στρώματα της κοινωνίας, αποκόπτοντας την πρόσβαση στην εκπαίδευση, την ιατρική περίθαλψη, την αξιοπρεπή στέγαση και τον ελεύθερο δημόσιο χώρο για κοινωνική αλληλεπίδραση. Η περιθωριοποίηση αυτών των κοινωνικών ομάδων οδηγεί τα ίδια τα άτομα σε πράξεις παραβατικές για την επιβίωσή τους.
4ο, 5ο και 6ο: Πανδημία, Συμπερίληψη, Κλιματική κρίση
Τέλος, ένας συνδυασμός της πανδημικής κρίσης, τον δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας και της κλιματικής αλλαγής, που η άκρα δεξιά χρησιμοποίησε, για να κατασκευάσει ένα συνωμοσιολογικό αφήγημα περί απειλής των αξιών και της ταυτότητας των λαών της Ευρώπης, δημιούργησε ένα κλίμα τοξικότητας στην κοινωνία, το οποίο διαχύθηκε και στα κοινωνικά δίκτυα. Πρώτα για τον ιό ότι είναι κατασκευασμένος και είναι μέρος ενός συνολικού σχεδίου υποδούλωσης των «ελεύθερων πολιτών» στο πλαίσιο της «νέας τάξης πραγμάτων». Έπειτα για τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, πώς η παραχώρηση δικαιωμάτων έχει ξεπεράσει τα όρια της ανεκτικότητας και ότι υπάρχει σχέδιο «τυραννικής επιβολής της μειοψηφίας» στον πολιτισμό, την εκπαίδευση και τον αθλητισμό, το οποίο αποκαλείται «woke agenda». Τέλος η ανάγκη αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης αντιμετωπίζεται ως «υπερβολική», αφού η φύση ανά τους αιώνες αυτορρυθμίζει τη θερμοκρασία της, και πώς η ανάγκη για περικοπές στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα αποτελεί «μαρξικό» σχέδιο για λιγότερη οικονομική ανάπτυξη και άρα σύμφωνα με τη θεωρία αυτή αύξηση της φτώχειας και επίσης αποτελεί σχέδιο για την αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες που θα σημάνει αλλαγή στη συλλογική συνείδηση των Ευρωπαίων.
Ο ρόλος του οικονομικοπολιτικού συστήματος
Τα αίτια για τη ραγδαία άνοδο της ακροδεξιάς στην Ευρώπη δεν προκλήθηκαν σε ουδέτερο χρόνο και τόπο (σχέση αιτίου-αιτιατού). Πιο συγκεκριμένα η μεταπολεμική συναίνεση σε ένα οικονομικό μοντέλο κρατικού παρεμβατισμού στην ελεύθερη αγορά (κευνσιανισμός) -ή αλλιώς «καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο»- έληξε αρχής γενομένης από τον ερχομό του νεοφιλελευθερισμού και των εκπροσώπων του (Ρέιγκαν και Θάτσερ) και ολοκληρωτικά με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1989 και τη «νίκη» του φιλελεύθερου καπιταλιστικού μοντέλου. Έτσι, στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας (TINA – There Is No Alternative), τα κόμματα της κεντροαριστεράς και της κεντροδεξιάς εγκατέλειψαν συναινετικά τις διαχωριστικές γραμμές τους και υιοθέτησαν τις πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού. Ειδικά, η κεντροαριστερά, με την εφεύρεση του «Τρίτου Δρόμου», δηλαδή του «νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο», απώλεσε την εμπιστοσύνη των εργατικών και λαϊκών τάξεων.
Η συναίνεση στην οικονομική πολιτική οδήγησε και στην απαξίωση των κομμάτων αυτών και την απαξίωση κατ’ επέκταση στους θεσμούς των χωρών όπως το κοινοβούλιο και τα ΜΜΕ. Ταυτόχρονα οι αλλαγές στη γεωπολιτική σφαίρα ανέδειξαν τις ΗΠΑ νικήτρια του Ψυχρού Πολέμου και του στρατιωτικού της βραχίονα, ΝΑΤΟ. Μια σειρά παράνομων επεμβάσεων σε χώρες της Μέσης Ανατολής είχε ως αποτέλεσμα τεράστια κύματα προσφύγων και τον εξτρεμισμό χιλιάδων μουσουλμάνων και Αφρικανών που έβλεπαν τις χώρες τους να καταστρέφονται με ευθύνες της Δύσης και βάσει μιας διαστρεβλωμένης αντίληψης περι «συλλογικής ευθύνης» ξεκίνησαν να επιτίθενται σε άμαχο πληθυσμό σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, για να εκδικηθούν. Οι πολιτικές επιλογές που αφορούσαν την οικονομία και την εξωτερική πολιτική όπλισαν την ακροδεξιά.
Προτετελεσμένο ή επιλογή;
Η άνοδος της ακροδεξιάς δεν προέκυψε σε κενό χρόνο. Καλλιεργήθηκε από πολιτικές επιλογές δεκαετιών με ευθύνη των κυρίαρχων πολιτικών κομμάτων στις εκάστοτε ευρωπαϊκές χώρες. Η αντιμετώπιση του φαινομένου απαιτεί ριζικά διαφορετικές προσεγγίσεις. Για αρχή πρέπει τα κυρίαρχα κόμματα των δύο πολιτικών χώρων (αριστερά – δεξιά) να επανοηματοδοτήσουν τις πολιτικές τους αξίες και ιδέες με ευδιάκριτες πολιτικές προτάσεις, ώστε να γίνεται σύγκρουση ιδεών στην πολιτική σφαίρα με ηγεμονικά οράματα για την κοινωνία στην οικονομία, την ασφάλεια, την εξωτερική πολιτική και την κοινωνική συνοχή. Η πολιτική δεν είναι ανάγκη να παραμείνει ίδια σε βάρος της κοινωνίας. Μπορεί να αλλάξει, είναι θέμα επιλογών.
Comments