Έκθεση: «Τα Χαράγματα της Βάσως Κατράκη» ως τρόπος σμίλευσης της ανθρώπινης ρωγμής

Ήταν το ράθυμο πρωινό κάποιας Παρασκευής, όταν τα βήματά μας βρέθηκαν να διασχίζουν την οδό Βασιλίσσης Όλγας της Θεσσαλονίκης. Η εκπνοή της ανάσας άχνιζε ακόμα στην επαφή της με το ψυχρό τοπίο του χειμώνα, την στιγμή που τα θολά βλέφαρα στερεώνονταν στην όψη του γκριζο-κίτρινου κτίσματος της Casa Bianca. Κάπου εκεί, ανάμεσα στα αραιωμένα δέντρα και τις φθαρμένες πολυκατοικίες, τις βιαστικές ομιλίες και τα αδέξια κορναρίσματα, αντικρίσαμε για ακόμα μια φορά, τη Δημοτική Πινακοθήκη που έχει αποκτήσει πια, διάσταση πραγματικού κοσμήματος για την πόλη. Στο εσωτερικό της, φιλοξενούσε αυτή τη φορά μια μοναδική έκθεση χαρακτικής. Αυτήν αρχίσαμε να ανακαλύπτουμε κι εμείς, ανεβαίνοντας δειλά τα σκαλιά και κλείνοντας τελικά πίσω μας, τη βαριά ξύλινη εξώπορτα.

Ο κόσμος της διακεκριμένης χαράκτριας Βάσως Κατράκη, μπλεγμένος σε απελπισμένες μορφές και ήσυχα τοπία, εσωτερικές ματαιώσεις και εξωτερικές αναταραχές, νοτισμένος από την λιτότητα του μαυρόασπρου στοιχείου, αποκαλύφθηκε διαυγής μπροστά μας. Βρισκόταν εκεί, ακουμπισμένος στο ευήλιο περιτύλιγμα του μεγαλοπρεπούς χώρου με τους απαλά χρωματισμένους τοίχους, τα πεπαλαιωμένα έπιπλα και τα κλειστά παραθυρόφυλλα. Η αναμενόμενη περιέργεια μας για την εξήγηση της ακριβούς φύσης της ιδιάζουσας αυτής τέχνης (που απομακρύνεται από τις τεχνικές τόσο της ζωγραφικής όσο και της γλυπτικής), καλύφθηκε σταδιακά από την κατατοπιστική ξενάγηση. Η χαρακτική επικεντρώνεται γενικά, στην ανάπλαση σχεδίων πάνω σε κάποιο υλικό που μετά την επιτέλεση, χρησιμοποιείται ως βασική αφετηρία για την γέννηση πολλαπλών αντιγράφων του έργου, στην επιφάνεια χαρτιού. Κι αυτή υπήρξε η μοναδική γνώση που χρειαζόταν να αποκομίσουμε αφού όλα τα υπόλοιπα, πλάστηκαν ως διδάγματα της οπτικής αίσθησης. Τα έργα αποτελώντας μια μοναδική προσφορά από τη συλλογή της Μαριάννας Κατράκη, ταξινομήθηκαν σε τρεις ορόφους, διατρέχοντας ανάστροφα το υπόβαθρο τόσο της ζωής όσο και της τέχνης της καλλιτέχνιδας. Από τις ώριμες πρακτικές πάνω σε πέτρα της δεκαετίας του 1980 έως τα πρώιμα καλλιτεχνικά γεννήματα σε ξύλο το 1930, μια συγκινητική αναδρομή στις κοινωνικοπολιτικές μεταπτώσεις της πολυτάραχης Ελλάδας. Ιδιαίτερα το πρώτο επίπεδο της έκθεσης, εστιάζοντας το ενδιαφέρον του στις μοναχικές ανθρώπινες φιγούρες, εκθέτει τις διαστάσεις των ασαφών σωμάτων που δανειζόμενα επιρροές από τα αρχαϊκά κυκλαδίτικα ειδώλια, κινούνται με αστάθεια μέσα στον χρόνο αναζητώντας νόημα στις κοινωνικές τραγωδίες.

Οι φιγούρες, τοποθετημένες σε κάδρα άλλοτε πλατύτερα κι άλλοτε στενότερα, φωτιζόμενες από το απαλό θερμό φως, αν και εγκλωβισμένες στην στατικότητα, αποτυπώνουν στο βάθος την ένταση της απόλυτης κίνησης. Αυτής που μέσα από την τραχύτητα της πέτρας, δίνεται με μεγαλύτερη ευκρίνεια ως αγωνία μετακόμισης από τον βασανισμό, στην ελευθερία. Δίπλα στις πλήρεις εκτυπώσεις, η παρουσία της μήτρας (του πρωτότυπου σχεδίου), διαφαίνεται καθοριστική, φυλακίζοντας εντός της, ολόκληρη τη διαδικασία της κοπιαστικής σύνθεσης. Στο ίδιο ύφος σύνδεσης παρελθοντικού και σύγχρονου, δρα και η ψηφιακή οθόνη στο παρασκήνιο, παραθέτοντας υλικό από τις αφηγήσεις της ίδιας της χαράκτριας ως προς τον βαθύτερο χαρακτήρα της τέχνης της.

Αρκετή ώρα αργότερα, έχοντας ως οδηγό τη μακριά σκάλα οδηγηθήκαμε στο δεύτερο πάτωμα. Από τα διάπλατα παράθυρα, τα χαραγμένα με διακριτικά πολύχρωμα σχέδια, η συννεφιά διακρινόταν ακόμα σταθερή και αμετακίνητη. Το ίδιο και η συνέχεια των έργων που επιμένοντας στην αντίθεση μεταξύ λευκού καμβά και σκούρων μορφών, έφερε απέναντι μας, σπαρακτική την αίσθηση της λιτότητας. Κυρίαρχα σύμβολα στο σημείο αυτό, γίνονται από τη μια το άλογο που με την αλματώδη και δυναμική φύση του, χαράσσει νοήματα προσωπικής αλλά και συλλογικής απελευθέρωσης. Από την άλλη, η γυναικεία φιγούρα που επιβαρυμένη από τη τραχιά όψη της πραγματικότητας παλεύει να επιβιώσει, να φέρει ζωή στον κόσμο.

Τα λεπτά χαρακτηριστικά των ανθρώπινων προσώπων πλασμένα σαν ανάγλυφα, ντυμένα με μια ζωντάνια ολότελα πραγματική, αφουγκράζονταν τώρα, περισσότερο από ποτέ, τις σύνθετες ψυχικές διαδικασίες. Αναδύοντας άλλοτε το συναίσθημα του ατόφιου πόνου, κι άλλοτε της αναπάντεχης ελπίδας, ολοκληρώνοντας τον ανεμπόδιστο κύκλο της ζωής που επιδίδεται σε πληθώρα αντιθέσεων. Μέσα σε αυτόν, κρατημένες και οι ιδιαίτερες εκτυπώσεις των τοπίων του Αιτωλικού, με τις απέραντες λιμνοθάλασσες που αποτέλεσε πάντα για τη χαράκτρια εκτός από τον γενέθλιο τόπο, μια συνειρμική επιστροφή στις ρίζες που γέννησαν τη δημιουργία.

Τελευταίο στάδιο της ανακάλυψης μας, στάθηκε το μικρό δωμάτιο με τα πρώτα έργα που δημιούργησε η Κατράκη όταν ακόμα φοιτούσε στη σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Εντύπωση μας προκάλεσε το μοναδικό ίσως, πολύχρωμο έργο της που απεικονίζει μια γυναίκα της αντίστασης αλλά και πορτρέτα με τη μορφή της ίδιας της χαράκτριας που συνέδεσαν ανεπιτήδευτα την προσωπικότητα, με τα εκτιθέμενα δημιουργήματα. Εγκαταλείποντας τον χώρο με ποικίλες σκέψεις και προβληματισμούς, αισθανθήκαμε τη βαθιά λύτρωση που επιφέρει η συναναστροφή με τη πραγματική τέχνη. Συνολικά, η έκθεση “Βάσω Κατράκη- Χαράγματα” η οποία θα διατίθεται για το κοινό έως τις 28 Φλεβάρη, αποτελεί μια ευκαιρία επαναπροσδιορισμού της ιστορικής μνήμης και της ιδεολογικής συνείδησης. Μια απόλυτη καταβύθιση στην σπουδαιότητα της χαρακτικής που επιμένοντας στην καταγραφή της λεπτομέρειας, φωτίζει με ειλικρίνεια και ευαισθησία τα θραύσματα της ανθρώπινης ψυχής. Εκείνης, που συνεχώς ταλαντεύεται, προσπαθώντας να σταθεί.